Ο τίτλος του βιβλίου παραπέμπει στη φράση, που συνηθίζουμε να χρησιμοποιούμε με ειρωνική διάθεση, όταν θέλουμε να εννοήσουμε τη διαιώνιση μιας κοινωνικής παθογένειας. Εσείς εδώ, με ποιον τρόπο τη χρησιμοποιείτε;
Σίγουρα όχι με ειρωνική διάθεση, αλλά με βαθύ σκεπτικισμό ως προς την αξιακή σχέση που συνδέει την αστική ηθική, το οικογενειακό δίκαιο, τη θρησκευτική υποκρισία και την κοινωνική ευθύνη. Η «Αγία Οικογένεια» δεν αφορά τη συγκεκριμένη οικογένεια του Alfred Johansson, αλλά κάθε οικογένεια στην οποία τα συμβαλλόμενα μέρη υιοθετούν και αναπαράγουν κοινωνικούς ρόλους και ιδιότητες, συμμετέχοντας στη μεγέθυνση του συλλογικού εγκλήματος που ακούει στο όνομα «πολιτισμός». Ο τελευταίος είναι νομοτελειακός στην αφετηρία του και αναπόφευκτο το στάδιο κατά το οποίο το άτομο γεννιέται και εκπαιδεύεται στο πλαίσιό του. Ωστόσο, αυτό δεν μας υποχρεώνει να παραβλέψουμε την ασφυκτική κατάσταση υπονόμευσης του υποκειμένου, την ολική αναπαράσταση της κοινωνικής παθολογίας υπό την οπτική των σχέσεων ιδιοκτησίας που αποτελούν τον πυλώνα για την ύπαρξή του (βλ. πολιτισμός-οργανωμένη ανθρώπινη συμβίωση). Ο εκμηδενισμός σε όλες του τις διαστάσεις είναι αφοπλιστικός. Η «Αγία Οικογένεια» αποτελεί το λογοτεχνικό αποτύπωμα αυτής ακριβώς της κατάστασης πραγμάτων.
Θα συμφωνήσουμε με τον δικό σας προσδιορισμό, ότι το βιβλίο σας «Αγία Οικογένεια» είναι ένα έργο σκληρό από κάθε άποψη. Η αποκαλυπτική πλοκή του σοκάρει, αναστατώνει, προβληματίζει τον αναγνώστη. Δεν τον αφήνει σε ησυχία. Θα μπορούσε να ήταν σενάριο ταινίας. Θα θέλαμε να μας περιγράψετε με λίγα λόγια την υπόθεσή του.
Σε μία πρώτη ανάγνωση, καθαρά επιφανειακή, ο παιδίατρος Alfred Johansson, διακεκριμένος στην ιατρική κοινότητα και βραβευμένος από τον βασιλικό οίκο για την προσφορά του, αποδέχεται την πρόσκληση της καθολικής εκκλησίας όπως στρατευθεί στον δημόσιο λόγο υπέρ της αυστηροποίησης των μέτρων ελέγχου και ποινικής ευθύνης έναντι των γυναικών στο ζήτημα των αμβλώσεων. Είναι η αποφασιστική προσπάθεια καθολικής εκκλησίας και πολιτικού-οικονομικού-φαρμακευτικού συμπλέγματος να θέσει εξ ολοκλήρου υπό τον έλεγχό του το γυναικείο σώμα. Σε αυτό το πλαίσιο ο πρωταγωνιστής βρίσκεται αντιμέτωπος με έντονα υπαρξιακά ερωτήματα. Αναζητά απαντήσεις, αλλά διαρκώς βρίσκεται ενώπιον ενός ομοιόμορφου αδιεξόδου. Από αυτό το σημείο περνάμε στα βαθύτερα νοήματα του έργου. Το άγχος του θανάτου, η ατομικότητα ως προέκταση της ιστορικής μνήμης, οι ευθύνες της αστικής ηθικής στην διαπαιδαγώγηση του υποκειμένου, ο ρόλος της οικογένειας, το σώμα του παιδιού ως πεδίο καθυπόταξης και επιβολής των προσωπικών βιωμάτων σε πειραματικό στάδιο εξιλέωσης για το τραυματικό παρελθόν και στο τέλος της διαδρομής ο θρησκευτικός μανδύας του εγκεφαλικού ελέγχου μέσα από το ζήτημα της ενοχής. Όλα συμπλέκονται μεταξύ τους σε ένα μοτίβο πολλαπλών μεταβολών και αλληλοσυσχετίσεων. Η παιδεραστία είναι το αποτέλεσμα μίας συλλογικής παθολογίας και όχι η αρρωστημένη και εγκληματική φύση ενός ατόμου. Έχει προηγηθεί η κατασκευή του εγκλήματος και απλώς το συγκεκριμένο άτομο υιοθετεί το ρόλο του εγκληματία.
Η πλοκή του βιβλίου σας «Αγία Οικογένεια» στηρίζεται σε αληθινά γεγονότα ή είναι αμιγώς προϊόν μυθοπλασίας; Θα θέλατε να μας πείτε με ποια συλλογιστική αποφασίσατε ως κύριο τρόπο δράσης μια σκανδιναβική χώρα, από αυτές που θεωρούμε ως πρότυπο πολιτισμού, ελευθερίας, δημοκρατίας και κοινωνικής πρόνοιας;
Ακριβώς γι’ αυτόν τον λόγο. Το έργο εντάσσεται χρονικά στα 1970, στο απόγειο της κοινωνικής ιδιαιτερότητας των σκανδιναβικών χωρών, με τα ζητήματα ελευθερίας, δημοκρατίας, πολιτισμού και πρόνοιας, όπως ορθώς αναφέρατε, να διακρίνονται τόσο από τα καταπιεστικά καθεστώτα του «σοσιαλισμού» όσο και από τις ψευδεπίγραφες πολυμορφίες του φιλελευθερισμού στον δυτικό κόσμο. Ωστόσο, υπάρχει μία παράμετρος την οποία δεν έχουμε λάβει υπόψη μας όταν εξετάζουμε τα εν λόγω συστήματα και αυτή η παράμετρος μας μεταφέρει στο πεδίο αναφοράς της ψυχανάλυσης και της φροϋδικής ανάλυσης του ατόμου. Το υποκείμενο βιώνει εντός του πολιτισμού την ωρίμανση της άρνησης. Οι επιθυμίες καταστέλλονται έως ότου προσαρμοστούν στα επιτρεπτά όρια αποδοχής και υιοθέτησης συμπεριφορών που άπτονται της διάστασης της ιδιοκτησίας, δηλαδή όλων των προεκτάσεων της έννοιας της ατομικής κατοχής. Οι εν λόγω σχέσεις που διαμορφώνονται ορίζονται στα πλαίσια της πατριαρχικής ιεραρχίας προτεραιοτήτων. Η τελευταία, ωστόσο, δεν αποτελεί αυτόνομη εξέλιξη στα χρονικά του είδους. Αποτελεί την έκφραση συγκεκριμένων σχέσεων εξουσίας, ελέγχου και επιβολής. Η ιδιοκτησία δεν έχει μονάχα νομική υπόσταση, αλλά είναι βαθιά εδραιωμένη σε ιδεολογικά, γλωσσικά, πολιτιστικά κ.α. δεδομένα τα οποία κάθε φορά αποκτούν νέες μορφές έκφρασης. Όλοι μας είμαστε συνυπεύθυνοι για την παθολογία της κοινωνίας. Θύτες και θύματα αλλάζουμε θέσεις κάθε μέρα και το χειρότερο όλων είναι το γεγονός ότι στην πλειοψηφία των περιπτώσεων λειτουργούμε ασυνείδητα, θεωρώντας ως ορθές συμπεριφορές που μας κληροδοτούνται από γενιά σε γενιά. Υπ’ αυτήν την έννοια, οι σκανδιναβικές χώρας αποτελούν το μοντέλο εκείνο διάχυσης του πνεύματος ομοιομορφίας επί των σχέσεων ιδιοκτησίας (όχι υπό τη νομική μορφή) σε όλο το πλέγμα της κοινωνίας. Η επιφάνεια ενός ισορροπημένου συστήματος κρύβει βαθιά στα σπλάχνα του την παθολογία σε κεκαλυμμένη μορφή. Τα γεγονότα είναι συνδυασμός τόσο της πραγματικότητας όσο και την συντεταγμένης μυθοπλασίας.
Γιατί τώρα ένα τόσο τολμηρό θέμα, που ελάχιστοι μπαίνουν στη διαδικασία να καταπιαστούν; Το σύστημα αξιών της εποχής μας συμβάλλει στο να χαρακτηριστεί το βιβλίο σας επίκαιρο; Σε σχέση με τα άλλα σας βιβλία πεζογραφίας, υπάρχει κάποια σύνδεση;
Εκκινώντας από τη νουβέλα «μποστάνι Δημοκρατίας» μέχρι το μυθιστόρημα «Οι μαστοί των Αθηνών», κεντρικός άξονας και μέλημα της σκέψης μου αποτέλεσε το ζήτημα της κατασκευής τού δημόσιου και ιδιωτικού Λόγου, καθώς και του ρόλου του ατόμου σε αυτόν. Και στα τρία βιβλία, προσθέτοντας την «Αγία Οικογένεια» σε όσα αναφέρθηκαν, η ιδιοκτησία ως έννοια και ως ηθική αρχή προσδιορισμού των ανθρωπίνων σχέσεων είναι πανταχού παρούσα. Όχι απλά ως νομική έκφραση της εξωτερικής πραγματικότητας οριοθέτησης των εξουσιαστικών δομών, αλλά ως ολικού ετεροπροσδιορισμού των κοινωνικών ρόλων και ιδιοτήτων. Με άλλα λόγια, μολονότι και στα τρία έργα ο χώρος και ο χρόνος εκτύλιξης της πλοκής διαφέρει, επομένως διαφέρει και η τεχνοτροπική μεθοδολογία αποτύπωσης των βαθύτερων στόχων και σκοπών, ωστόσο, διαπερνά και συνδέει ταυτόχρονα τα τρία βιβλία η κοινή θεματική της απουσίας υποκειμένου από την ιστορία. Ο άνθρωπος δεν υφίστανται ως προέκταση των συλλογικών λειτουργιών. Αντίθετα, περιορίζεται σε παθητική θέση αναπαραγωγής στη διαδικασία μεγέθυνσης των συνδέσεων ανάμεσα στην ιδιοκτησία, το πλέγμα οικονομικών σχέσεων παραγωγής και των ιδιοτήτων (βλ. σύμβολα, τελετές, γλώσσα επικοινωνίας -γραπτής και προφορικής, ομαδοποιήσεις, ομοιομορφία κτλ.) τα οποία το άτομο καλείται να συμβάλλει στον πολλαπλασιασμό. Οι ίδιες ακριβώς συνθήκες προσαρμοσμένες σε νέες μορφές, υπηρετώντας, ωστόσο, τις ίδιες ανάγκες της οικονομικής δομής των παραγωγικών σχέσεων, υπάρχουν και θα υπάρχουν καθ’ όλη τη διάρκεια της προϊστορίας. Το άτομο εισέρχεται σε αυτό το στάδιο ολικού ελέγχου και ασυνείδητα (κατεχόμενο από την ψευδαίσθηση της ελευθερίας βούλησης) συμμετέχει στην αναπαραγωγή ενός συστήματος υπονόμευσης.
Ο πρωταγωνιστής, σε μια από τις σελίδες του βιβλίου σας, λέει πως «οτιδήποτε καλύπτει ο νόμος είναι και ηθικό. Πολύ δε περισσότερο όταν αυτός ο νόμος φέρει την επίσημη αναγνώριση της καθολικής εκκλησίας». Σε άλλο σημείο πάλι, διαβάζουμε «Όλα όσα συνέβησαν σε μένα και όλα όσα εγώ πράττω, είναι προδιαγεγραμμένα. Πρέπει, για κάποιον άγνωστο λόγο, να συμβούν». Κάθε απόσπασμα θίγει ένα διαφορετικό θέμα. Έχουμε να κάνουμε με απώλεια προσωπικότητας; Με μια μαζική εξαπάτηση;
Επί της ουσίας, ο πρωταγωνιστής τού έργου αποτελεί απλό γρανάζι σε έναν τεχνητό μηχανισμό αναπαραγωγής των οικονομικών δομών του κοινωνικού συνόλου, και κατ’ επέκταση των σχέσεων ιδιοκτησίας που το θεσμικό πλαίσιο καλείται να υπηρετήσει. Δεν γνωρίζει ατομικότητα, παρά μόνο κοινωνικούς ρόλους και ιδιότητες στις οποίες αντικρίζει πτυχές τής εξωτερικής πραγματικότητας. Ο ίδιος, όπως και κάθε ανθρώπινη παρουσία, δεν υφίστανται. Αναγνωρίζονται μονάχα μέσα από τη θέση τους στη συλλογική ιεραρχία αντανακλώντας τις ανάγκες των ρόλων και των συμβόλων προς επιβεβαίωση των μορφών εξουσίας που προηγήθηκαν και όλων όσων έπονται. Με άλλα λόγια, η καθολική εκκλησία εκπροσωπεί την πνευματική και συνάμα υλική σχέση δημόσιου και ιδιωτικού ελεγχόμενου Λόγου, ενώ το θεσμικό-νομικό πλαίσιο της κοινωνίας καλύπτει με όρους και προϋποθέσεις το περιεχόμενο των σχέσεων μεταξύ οικονομικών δομών και μονάδων αναπαραγωγής τους. Δεν υπάρχει δρών υποκείμενο. Δεν υπήρξε ποτέ στην ιστορία. Η παθολογία των κοινωνικών φαινομένων είναι απόρροια ενός τριπτύχου το οποίο αποτελείται από την ιδιοκτησία/οικονομικές σχέσεις παραγωγής-το συμβολικό/θεσμικό/τελετουργικό συλλογικό που ορίζει το ασυνείδητο των μαζών-την αναγκαιότητα. Η τελευταία προσδιορίζει το ζήτημα της ταυτότητας των ρόλων και των ιδιοτήτων τα οποία η ατομικότητα καλείται να υιοθετήσει ως αναπόσπαστο κομμάτι της πραγματικότητας. Η παιδεραστία υπήρχε και θα υπάρχει και πριν τον Alfred Johansson και μετά τον Alfred Johansson, όχι επειδή γεννιέται άρρωστος ψυχικά, νοητικά και συναισθηματικά το ανθρώπινο υποκείμενο, αλλά επειδή η κοινωνία αισθητικά, ιδεολογικά και πραγματολογικά έχει ανάγκη, προκειμένου να νομιμοποιήσει το αναπόφευκτο της καταπίεσης που συνεπάγεται η μεγέθυνση των σχέσεων ιδιοκτησίας, να κατασκευάζει διαρκώς πεδία ανωμαλίας στα οποία θα στρέφει τον καταγγελτικό της λόγο, ώστε να νομιμοποιείται η εκάστοτε «ορθότητα» των σχέσεων οικονομικής επιφάνειας. Η ιδιοκτησία ήδη από τις πρωτόγονες κοινωνίες, στην αφαιρετική της οπτική, υπήρξε αιτία καταδυνάστευσης του ανθρωπίνου είδους. Ο κύκλος τής κοινωνικής παθολογίας θα ολοκληρωθεί και θα περάσει στο χρονοντούλαπο της προ-ιστορίας (ώστε να εισέλθουμε σε αυτό της ιστορίας) μόνο στην περίπτωση κατά την οποία καταργηθεί οριστικά η έννοια και η υπόσταση των όρων γέννησης της ιδιοκτησίας, και αυτή η οπτική δεν αφορά μόνο το νομικό σκέλος, αλλά και το αισθητικό και το ιδεολογικό. Ο άνθρωπος από την πρώτη ημέρα της γέννησής του εκπαιδεύεται να επιζητά την επιβεβαίωση της ατομικότητας μέσα από την ιδέα τής υλικής-συναισθηματικής-νοητικής-ψυχικής κατοχής. Βιώνει αφόρητο πόνο στην ιδέα και μόνο της έλλειψης ιδιοκτησιακών αναγνωρίσεων.
Θα θέλαμε να μας μιλήσετε για τον χρόνο που χρειαστήκατε για να οικοδομήσετε την «Αγία Οικογένεια» αλλά και την έρευνα που ενδεχομένως να χρειαστήκατε να κάνετε.
Πράγματι, προηγήθηκαν δύο χρόνια εντατικής μελέτης και προετοιμασίας. Συζητήσεις επί μακρόν με επιστήμονες της ψυχιατρικής, θεολόγους και κοινωνιολόγους, προσωπική επίσκεψη σε ψυχιατρικό ίδρυμα και επιτόπια έρευνα σε αρχειακό υλικό, εκτενής μελέτη βιβλιογραφίας, τόσο ελληνόφωνο όσο και ξενόγλωσση, αλλά και ώρες επί ωρών παρακολούθησης ντοκιμαντέρ γύρω από τα ζητήματα κακοποίησης και συμπεριφοράς ατόμων. Είναι ένα πλέγμα με έντονο το στοιχείο του προβληματισμού, στοιχείο το οποίο σε κρατά σε εγρήγορση και δεν σου επιτρέπει να εφησυχάσεις. Δεν θα ηρεμούσα εάν δεν ολοκληρώνονταν το έργο. Η έρευνα δεν σταματά ποτέ και συνεχώς γεννά νέα ερωτήματα και ανοίγει νέες οδούς μελέτης. Έπρεπε να δημοσιευτεί το κείμενο για να κλείσω οριστικά το εν λόγω κεφάλαιο στη συγγραφική μου πορεία.
Μετά από την «Αγία Οικογένεια», προς τα πού σκοπεύετε να κινηθείτε λογοτεχνικά; Έχετε κάποιο θέμα για το οποίο προετοιμάζεστε, ψυχικά και πνευματικά, να αναπτύξετε;
Ετοιμάζω δύο μελέτες. Από τη μία πλευρά, η φιλοσοφική πραγματεία «η βαρβαρότητα του Διαφωτισμού» στην οποία εξετάζω διεξοδικά τον τρόπο με τον οποίο οι οικονομικές δομές κατασκευάζουν αυτόνομους χώρους δημόσιου και ιδιωτικού Λόγου, μέσα από τον οποίο οι απρόσωπες μάζες εισέρχονται και τις αναπαράγουν. Δεν υπάρχει άνθρωπος. Το δρων υποκείμενο δεν υπήρξε ποτέ στην ιστορία. Είναι επινόημα του 19ου αιώνα. Η Γαλλική Επανάσταση του 1789 υπήρξε η κορωνίδα της εξελικτικής πορείας μορφοποίησης των δομών εξουσίας, όπως αυτές καθρεφτίζονται στην αυτοτέλεια της οικονομικής-ιδιοκτησιακής σχέσης εξάρτησης. Με άλλα λόγια, κάθε μορφή επανάστασης είναι καταδικασμένη εκ των προτέρων στην αντιγραφή όλων των μορφών καταπίεσης και εκμετάλλευσης, με επίκεντρο την ιδιοκτησία. Επομένως, είναι αδύνατο να σκεφτούμε γύρω από το ζήτημα της «ελευθερίας», τόσο ατομική όσο και συλλογική. Από την άλλη πλευρά, ετοιμάζω έναν τόμο αφιερωμένο στη ρωσική λογοτεχνία. «Η τέχνη στην επανάσταση. Η εργατοαγροτική εξουσία μέσα από τα κείμενα λογοτεχνίας. 1917-1940» είναι ο τίτλος αυτής της μελέτης. Εξετάζω την ποιητική και πεζογραφική αναφορά των δημιουργών γύρω από το ζήτημα της ρωσικής πραγματικότητας στα χρόνια της σοσιαλιστικής οικοδόμησης. Φυσικά, για να κατανοήσω τις νόρμες τής ρωσικής λογοτεχνίας, της περιόδου στην οποία αναφέρομαι, εκκινώ από το παρελθόν τής ρωσικής πνευματικής δημιουργίας για να οδηγηθώ στον παρόντα χρόνο τον οποίο και πραγματεύομαι.
Θα έχουν τη χαρά οι αναγνώστες να σας συναντήσουν σε κάποια βιβλιοπαρουσίαση; Αλλιώς πού θα μπορούσαν να σας βρουν, διαδικτυακά αλλά και από κοντά;
Στις 17 Σεπτεμβρίου, ημέρα Σάββατο, στο βιβλιοπωλείο Ιανός στην Αθήνα, θα λάβει χώρα η επίσημη παρουσίαση του μυθιστορήματος. Κεντρικοί ομιλητές ο πρώην πρύτανης ΕΚΠΑ και καθηγητής φιλοσοφίας Θεοδόσης Πελεγρίνης, ο πρώην πρύτανης ΔΠΘ και καθηγητής εγκληματολογίας Γιάννης Πανούσης και ο ποιητής και ψυχίατρος Σωτήρης Παστάκας. Αντίστοιχη εκδήλωση παρουσίασης θα πραγματοποιηθεί το μήνα Νοέμβριο, εάν όλα κυλήσουν ομαλά, στη Θεσσαλονίκη.
Αντώνης Χαριστός, βιογραφικό
O Αντώνης Χαριστός γεννήθηκε στην Θεσσαλονίκη το 1988. Είναι φιλόλογος, απόφοιτος της Φιλοσοφικής Σχολής του ΑΠΘ. Ο τελευταίος του μεταπτυχιακός τίτλος σπουδών αφορούσε το πρόγραμμα «Δημιουργικής Γραφής» του Ελληνικού Ανοικτού Πανεπιστημίου. Ακολούθησε διετή κύκλο σπουδών στην δημοσιογραφία, στο Μητροπολιτικό Κολέγιο, με ειδίκευση στον τομέα «πολιτικής σύνταξης, αρθρογραφίας και σύγχρονων μέσων». Παρακολούθησε δύο εξαμηνιαία προγράμματα με αντικείμενο την «ψυχιατρική και δικαστική ψυχοπαθολογία» και την «διαπαιδαγώγηση στην παιδική ηλικία» στο ΕΚΠΑ, αντίστοιχα. Ιδρυτικό μέλος της Υπερρεαλιστικής Ομάδας Θεσσαλονίκης από το Μάιο του 2018 (η οποία από τον Σεπτέμβρη του 2021 έχει μετασχηματιστεί σε Φιλολογικό Όμιλο Θεσσαλονίκης). Έχει εκδώσει πέντε έργα πεζογραφίας: τις νουβέλες «Τέσσερις ανάσες ελευθερίας» (εκδ. Άλλωστε, Αθήνα, 2016), «μποστάνι Δημοκρατίας» (εκδ. Γράφημα, Θεσσαλονίκη 2020) και τα μυθιστορήματα «Μέρες νηστείας» (εκδ. Ρώμη, Θεσσαλονίκη, 2018) και «Οι μαστοί των Αθηνών» (εκδ. Γράφημα, Θεσσαλονίκη 2021), «Αγία Οικογένεια» (εκδ. Γράφημα, Θεσσαλονίκη 2022). Παράλληλα, έχει εκδώσει τα θεωρητικά έργα «Μανιφέστο Ανθρωπιστικής Τέχνης» (εκδ. Ρώμη, Θεσσαλονίκη, 2018) και «Υπερρεαλισμός και αυτονόμηση των ιδεών. Για μία νέα κατασκευή της παράδοσης» (εκδ. Ρώμη, Θεσσαλονίκη 2019). Ακόμη έχει εκδώσει τις λογοτεχνικές μελέτες «Ο πεσιμισμός είναι ανθρωπισμός. Η περίπτωση του ποιητού Κώστα Καρυωτάκη» (εκδ. Γράφημα, Θεσσαλονίκη 2020) και «Η λογοτεχνία της ευθύνης. Ιστορία και ταυτότητα στη λογοτεχνική κίνηση του ’30. Ο ρόλος του Άγγελου Τερζάκη» (εκδ. Γράφημα, Θεσσαλονίκη 2021). Το πρώτο του θεατρικό έργο με τίτλο «Ο δακτυλογράφος» κυκλοφόρησε τον Ιούλιο του 2021 επίσης από τις εκδόσεις Γράφημα. Έχει επιμεληθεί το σενάριο και τα κείμενα στις ταινίες μικρού μήκους της Υπερρεαλιστικής Ομάδας Θεσσαλονίκης «Επιθυμώ», «Πολφός αίματος» καθώς και σενάριο σκηνοθεσία στην ταινία μικρού μήκους «Ομ/φαλλός Κολπορραγίας». Είναι αρχισυντάκτης στο ετήσιο θεωρητικό φιλολογικό περιοδικό «Κλίβανος», στο τριμηνιαίο έντυπο «Λογοτεχνικό Δελτίο», συλλογική έκδοση πεζογραφικού και ποιητικού λόγου αντίστοιχα, καθώς και στα «Εκδοτικά Νέα», τετράμηνης έκδοσης κριτικών αναφορών. Επιμελητής του συλλογικού Ανθολογίου «Φωτοσκιάσεις» και «Αντιστίκσεις» της Υπερρεαλιστικής Ομάδας Θεσσαλονίκης καθώς και του συλλογικού μυθιστορήματος «Δανδής και Ονειροπόλος». Επιμελητής του συλλογικού ανθολογίου ποιήσεως «Εποπτείες» του Φιλολογικού Ομίλου Θεσσαλονίκης και του συλλογικού τόμου διηγημάτων «Κάποτε στην Ελλάδα. Συλλογικός τόμος ιστορικού διηγήματος 1900-1930)». Είναι μέλος της Πανελλήνιας Ένωσης Φιλολόγων, της Εταιρείας Γραμμάτων και Τεχνών Πειραιά, καθώς και της Εθνικής Εταιρείας Ελλήνων Λογοτεχνών.
Συνέντευξη από την Σοφία Πολίτου Βερβέρη για το Unspotted
