Αφορμή για να γραφεί αυτό το κείμενο στάθηκε μια διάλεξη το θέμα της οποίας περιστρέφονταν γύρω απ΄ την σχέση του Παπαδιάμαντη με τις γυναίκες, και τον έρωτα κατ΄ επέκταση. Βλέπετε, από την μια υπάρχει η Παπαδιαμαντική σχολή που θέλει τον κυρ-Αλέξανδρο να είναι ένας ευσεβιστής προσκολλημένος στην θρησκεία και μόνον. Απ΄ την άλλη, υπάρχει η κι η άλλη Παπαδιαμαντική σχολή που διαρκώς τον αποδομεί, και, που κι αυτή με τη σειρά της τον θέλει να είναι ένας συντηρητικός και αντιερωτικός (αυτό είναι το επίθετο που του έχουν κολλήσει)μισογύνης.
Ο Παπαδιαμάντης όμως που διάβασα εγώ, διαβάζω και θα διαβάζω, απέχει πολύ απ΄ όλες αυτές τις ιδιότητες που του ΄χουν προσάψει. Κάθε άλλο, αντίθετα, ο κυρ-Αλέξανδρος αγαπούσε τις γυναίκες, και τις νοιάζονταν πρωτοποριακά κάποιες φορές, αν λάβει κανείς υπ΄ όψιν του την εποχή και τα ήθη της στην οποία έζησε.
Δεν είμαι ειδικός, αυτά τα ζητήματα πρέπει να απασχολήσουν την επιστήμη της φιλολογίας. Εδώ, σ΄ αυτό το κείμενο, τις σκέψεις μου μόνον καταθέτω, για των οποίων την επάρκεια θα ζητήσω τη βοήθεια του ίδιου του κυρ-Αλέξανδρου, χρησιμοποιώντας αποσπάσματα από το έργο του. Παραλείπω επίτηδες αποσπάσματα που περιγράφουν τον έρωτα και το γυναικείο κορμί, από γνωστά έργα του όπως π.χ. ‘’όνειρο στο κύμα’’, ‘’έρωτας στα χιόνια’’, κ.α., προτιμώντας αποσπάσματα όχι και τόσο γνωστά, από όχι και τόσο γνωστά, ως προς το θέμα μας, έργα του.
‘’Η κόμη της ήτο λευκή υπό τον κεκρύφαλόν της, αλλά είχε την λειότητα της μετάξης και έστιλβε προς το φως… η επιδερμίς του προσώπου της ήτο λευκοτάτη, λειοτάτη και ροδόχρους. Η γυνή αύτη ήτο ίσως εξηκοντούτις. Αλλ΄ ηδύνατο ακόμη να κολάσει άνθρωπον. Εφαίνετο μόλις τεσσαρακονταετής. Εκάθητο εκεί, αλλ΄ αν την έβλεπέ τις περιπατούσαν, ήθελεν εκπλαγεί πόσον αρμονικώς εκίνει το σώμα της. Το σώμα της τούτο ήτο όλως σύμμετρον και στρογγύλον και το ανάστημα μεγαλοπρεπές.’’ Κανείς ‘’ανέραστος’’, ‘’μισογύνης’’, ή απαθής προς την γυναικεία ομορφιά και το σώμα, δεν θα τα περιέγραφε τόσο εκφραστικά. Ιδιαίτερα αν πρόκειται η γυναίκα αυτή να είναι η ηγουμένη Φηλικίτη, η οποία στα νιάτα της αφού την χώρισε ο άνδρας της ‘’ενυμφεύθει τότε σωφρόνως προς παραμυθίαν της σαρκός’’. Ακούτε; ‘’προς παραμυθίαν της σαρκός’’. (Οι έμποροι των εθνών’’)
Δέστε παρακάτω με τι οίστρο περιγράφει την ομορφιά του γυναικείου σώματος με αφορμή το σώμα της ηγουμένης, πάλι, Πίας, στο μυθιστόρημα του ‘’Η Γυφτοπούλα’’…
‘’Την μεν γλαφυρότητα των μελών του γυναικείου σώματος απηθανάτισεν ήδη η πλαστική και εξυμνεί καθ΄ ημέραν η ποίησις, αν επιδημεί εισέτι αύτη και δεν απήλθεν εις απροσίτους και αιθερίους χώρας, η δε δύστηνος λογογραφία μόλις τολμά να έρπει περί τα κράσπεδα της ποδήρους εσθήτος…’’
Απολαύστε στα παρακάτω αποσπάσματα του πανέμορφου διηγήματος του ‘’Η Νοσταλγός’’, από τη μια τον διάχυτο ερωτισμό ανάμεσα στον Μαθιό και τη Λαλιώ:
‘’Ως τόσον, ακούμβησεν αφελώς την λευκήν και τόσον απαλήν χείρα της εις τον ώμον του νέου, όστις ανετριχίασεν όλος είς την επαφήν,…’’, κι από την άλλη την περιγραφή της ομορφιάς της Λαλιώς: ‘’…έμεινε με το μεσοφούστανον, κοντόν εις τας κνήμας, λευκόν όσον και το κολόβιον, και με τας λευκάς περικνημίδας, υφ΄ ας εμάντευέ τις τας τορνευτάς και κομψάς κνήμας, λευκοτέρας ακόμη. Έμεινε με τα κρίνα του λαιμού της ατελώς καλυπτόμενα από την πορφυράν τραχηλιάν της…’’
Στο διήγημά του ‘’Τ΄ Αγνάντεμα’’ θαυμάζει τα κορίτσια που πήγαν ν΄ ανάψουν τα καντήλια της Παναγιάς της ΄΄Κατευοδώτρας’’ μονολογώντας: ‘’Ωραίες κοπέλες με υποκάμισα κόκκινα μεταξωτά, με τραχηλιές ψιλοκεντημένες, με τους χυτούς βραχίονας και τα στήθη τα γλαφυρά,..’’
Δεν θέλω να σας κουράσω με την παράθεση κι άλλων παρόμοιου περιεχομένου αποσπασμάτων που είναι διάσπαρτα στο έργο του για να δείξω πόσο ενδιαφέρονταν για τις γυναίκες. Ο κυρ-Αλέξανδρος νοιάζονταν και αγαπούσε τις γυναίκες. Ήταν ένας ωραίος ευειδής άνδρας. Ερωτεύτηκε, έζησε τον ανεκπλήρωτο έρωτα –όπως φαίνεται απ΄ το έργο του (στην ‘’Φαρμακολύτριά’’ του, ερωτευμένος, απελπισμένα βάζει τη συνείδησή του να του πεί: ‘’ύπαγε ανίατε, <ερωτικά> ο πόνος θα είναι η ζωή σου…’’) ύμνησε το γυναικείο σώμα και το θαύμασε.
Δεν ήταν ανέραστος ή αντιερωτικός ή κάποιος μονόχνωτος ευσεβιστής μισογύνης. Ο μισιγυνισμός του, εάν υπάρχει τέτοιος στο έργο του και όπως νοηματοδοτείται σήμερα, είναι στο πεδίο του ‘’χαριτωμένου’’ και της ‘’τρυφερότητας’’. Νοιάστηκε για τις γυναίκες σαν ανθρώπινα πλάσματα του Θεού, ισότιμα και ισάξια του άντρα. Νοιάστηκε τόσο, που στο υπέροχο διήγημα του ‘’Χωρίς Στεφάνι’’ και σε μια έκρηξη αγάπης αγνής για τις γυναίκες τις αστεφάνωτες, που ζούσαν με την κατακραυγή και την κατάκριση του κόσμου, φωνάζει:
‘’ελείψει όμως άλλης προνοίας, χριστιανικής και ηθικής… οφείλουν να ψηφίσωσι τον πολιτικόν γάμον’’.
Ακούτε! Ζητά εν έτει 1896 πολιτικό γάμο. Εντυπωσιακό, αν λάβει κανείς υπ΄ όψιν του τα ήθη της εποχής. Νοιάζονταν για τις γυναίκες και πάνω στο πρόσωπο της θειάς Χαδούλας, της Φραγκογιαννούς, παρουσίασε την δυσχερή θέση τους στην κοινωνία, που βάζει τελικά τη ‘’Φόνισσα’’ του, να σκοτώνει τα νεογέννητα κορίτσια για να τα απαλλάξει απ΄ τα βάσανά που μέλλει ν΄ αντιμετωπίσουν στη ζωή τους. Τέλος υποκλίθηκε και ύμνησε σεβάσμιες γυναικείες μορφές όπως η θειά-Σκεύω (Βαρδιάνος στα Σπόρκα) ή η θειά-Αρετώ (Η Γλυκοφιλούσα) που στέκονταν υποδείγματα λαϊκής Χριστιανικής ευσέβειας και ήθους.
Ο κόσμος του Παπαδιαμάντη είναι υπέροχος. Όλοι οι ήρωές του, θαρρείς πως είναι άλλου κόσμου, άγνωστου σε μας. Ένας κόσμος βγαλμένος απ΄ τα τρίσβαθα της χριστιανικής ψυχής του. Ακόμα κι ο χειρότερος εγκληματίας, π.χ. η Φραγκογιαννού, είναι άνθρωπος εν δυνάμει δικαιωμένος, στα μάτια του Θεού πρωτίστως, μα και στα δικά του. Πώς μπορεί λοιπόν σ΄ έναν τέτοιον κόσμο η γυναίκα να είναι αλλιώς.
