Φιλοξενούμε στο περιοδικό την κυρία Όλγα Ρουβά, εκπαιδευτικό στην πρωτοβάθμια εκπαίδευση με εξειδίκευση στην ειδική αγωγή.
Κυρία Ρουβά, καλωσορίσατε στο περιοδικό μας.
Η ειδική αγωγή, ως συνολική θεώρηση, είναι επικεντρωμένη σε ποικίλους τομείς και καλύπτει ένα φάσμα αναγκών του παιδιού. Ο δικός σας ρόλος είναι παιδαγωγικός, συμβουλευτικός και υποστηρικτικός. Θέλετε να μας πείτε κάποια πράγματα πιο συγκεκριμένα έτσι ώστε να γίνει πιο ευκολονόητος αυτός ο ρόλος;
Αρχικά θέλω να σας ευχαριστήσω για την τιμή που μου κάνετε να με φιλοξενήσετε στο περιοδικό. Όπως γνωρίζετε είμαι η δασκάλα ειδικής αγωγής και εργάζομαι το τμήμα ένταξης του 12ου Δημοτικού Σχολείου Νίκαιας. Θα σας μιλήσω για το δικό μου ρόλο ως δασκάλα ειδικής αγωγής Αρχικά να πούμε ότι ο δάσκαλος ειδικής αγωγής είναι ένας δάσκαλος με σπουδές στην ειδική αγωγή και εκπαίδευση. Το τμήμα ένταξης στο οποίο εργάζομαι, είναι μία δομή της ειδικής αγωγής και εκπαίδευσης, που λειτουργεί εντός του γενικού σχολείου. Σκοπός του είναι να υποστηρίζει μαθητές με αναπηρία ή ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες μέσα στο σχολικό ωράριο. Το τμήμα ένταξης υποστηρίζει μαθητές από όλες τις σχολικές τάξεις , μαθητές με αναπηρία, με γενικές ή ειδικές μαθησιακές δυσκολίες, μαθητές με προβλήματα συμπεριφοράς. Ο εκπαιδευτικός ειδικής αγωγής οργανώνει, καταρτίζει και υλοποιεί εξατομικευμένα προγράμματα παρέμβασης εστιασμένα στις δυνατότητες και στις ανάγκες του κάθε μαθητή. Συνεργάζεται με το δάσκαλο γενικής αγωγής και υλοποιούν από κοινού παρεμβάσεις μέσα στην τάξη του μαθητή με σκοπό την υποστήριξη του και την ανάπτυξη των δυνατοτήτων του.
Υποθέτω πως αφού προηγηθεί μια αξιολόγηση του παιδιού, δημιουργείται ένα πρόγραμμα παρέμβασης. Θα λέγατε πως είναι ατομικό, λαμβάνοντας υπόψη τη μοναδικότητα του κάθε παιδιού ή κάτι τέτοιο δεν είναι εφικτό;
Ένας μαθητής μπορεί να αξιολογηθεί από το δάσκαλο του Τμήματος ένταξης έπειτα από πρόταση του εκπαιδευτικού γενικής αγωγής και απαραίτητη προϋπόθεση για την αξιολόγηση του μαθητή όσο και για τη φοίτηση τους στο τμήμα ένταξης αποτελεί η συγκατάθεση από μέρους του γονέα .Ο γονέας συμπληρώνει μία υπεύθυνη δήλωση με την οποία ουσιαστικά δίνει τη συγκατάθεσή του για να αξιολογηθεί ο μαθητής και αν κριθεί απαραίτητο να φοιτήσει στο τμήμα ένταξης. Ο δάσκαλος του τμήματος ένταξης ανακοινώνει τα αποτελέσματα της αξιολόγησης στους γονείς και από κοινού αποφασίζουν τη φοίτηση ή οποιαδήποτε άλλη παρέμβαση. Στη συνέχεια καταρτίζει ένα ατομικό πρόγραμμα παρέμβασης εστιασμένο ακριβώς στις δυνατότητες και στις ανάγκες του μαθητή. Συνεργάζεται και με το δάσκαλό της γενικής τάξης και γίνονται παρεμβάσεις μέσα στην τάξη στην οποία βρίσκεται ο μαθητής. Τα προγράμματα είναι ατομικά γιατί κάθε μαθητής είναι μοναδικός. Έχει συγκεκριμένες δυνατότητες και αδυναμίες. Η ύλη, την οποία διδάσκεται ο μαθητής, επιλέγεται ανάλογα με τις ανάγκες του και τις ικανότητές του ανεξάρτητα από την τάξη στην οποία φοιτά.
Φαντάζομαι ήδη χρησιμοποιείτε κάποιο δομημένο υλικό βασισμένο σε ειδική μεθοδολογία. Με ποιες μεθόδους και στρατηγικές γενικότερα μπορούν να ανιχνευθούν μαθησιακές ή άλλες γλωσσικές ιδιαιτερότητες;
Ο δάσκαλος του Τμήματος Ένταξης χρησιμοποιεί πλήθος εγχειριδίων και υλικού. Μπορεί να χρησιμοποιήσει και το υλικό από τα εγχειρίδια της γενικής τάξης αλλά θα είναι προσαρμοσμένο και κατάλληλα δομημένο ώστε να βοηθηθεί ο μαθητής. Ας αναφέρουμε ένα παράδειγμα .Αν έχουμε έναν μαθητή με δυσκολίες στην ανάγνωση τότε θα χρησιμοποιηθούν λίστες ανάγνωσης συλλαβών, λέξεων ,προτάσεων απλές στην αρχή και προοδευτικά δυσκολότερες. Οι λίστες μπορούν να δοθούν είτε σε έντυπη μορφή είτε μέσω υπολογιστή. Μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε κάρτες ανάγνωσης ή να κατασκευάσουμε εμείς το υλικό. Επιπλέον, χρησιμοποιούμε τα διαφοροποιημένα προγράμματα σπουδών για μαθητές με αναπηρία ή ειδικές εκπαιδευτικές ανάγκες. Γενικά θα πρέπει να υπάρχει μία ποικιλία τόσο στο υλικό που χρησιμοποιούμε όσο και στον τρόπο παρουσίασης του. Όσον αφορά την ανίχνευση μαθησιακών ή άλλων δυσκολιών υπάρχουν σταθμισμένα τεστ τα οποία μας βοηθούν στο έργο μας αλλά και άτυπα τεστ αξιολόγησης τα οποία δημιουργεί ο ειδικός παιδαγωγός.
Ο τρόπος διδασκαλίας ενός παιδιού με μαθησιακές ιδιαιτερότητες θα πρέπει επιπρόσθετα να λαμβάνει υπόψη τη ψυχοσύνθεση του παιδιού;
Κάθε άνθρωπος είναι μοναδικός. Έχει συγκεκριμένες δυνατότητες και αδυναμίες και τη δική του ψυχοσύνθεση. Για να κατανοήσουμε την ψυχοσύνθεση του μαθητή μας, αρχικά πρέπει να τον παρατηρήσουμε τόσο μέσα στο πλαίσιο της τάξης στην οποία φοιτά όσο και την ώρα του διαλείμματος. Με αυτό τον τρόπο αντλούμε πληροφορίες για την εικόνα που έχει ο μαθητής για τον εαυτό του και για τις σχέσεις του με τους συνομηλίκους του. Παρατηρώντας τον μαθητή μέσα στην τάξη του σε όλα τα γνωστικά αντικείμενα αντιλαμβανόμαστε την συναισθηματική του ανάπτυξη, τι του αρέσει, τι όχι, τι τον ευχαριστεί, τι τον δυσαρεστεί. Όλα τα παραπάνω αποτελούν βασικά στοιχεία για την κατάρτιση του εξατομικευμένου προγράμματος του μαθητή. Άλλωστε τα προγράμματα που εφαρμόζουμε καλύπτουν όχι μόνο τα γνωστικά ελλείμματα των μαθητών αλλά μπορεί να είναι προγράμματα συναισθηματικής οργάνωσης, κοινωνικών δεξιοτήτων, δεξιοτήτων επικοινωνίας.
Θεωρείτε σημαντική την επιβράβευση στα παιδιά ανεξάρτητα αν παρουσιάζουν αργό ρυθμό εξέλιξης;
Όλοι οι άνθρωποι έχουν ανάγκη από επιβράβευση πόσο μάλλον οι μαθητές με δυσκολίες. Οι μαθητές αυτοί τις περισσότερες φορές έχουν χαμηλή αυτοπεποίθηση λόγω των δυσκολιών τους ή των μετρίων επιδόσεων τους.
Για να μπορέσει να έχει επιτυχία ένα πρόγραμμα παρέμβασης θα πρέπει να εστιάσουμε αρχικά στην ψυχολογία του μαθητή ,να τονώσουμε την αυτοπεποίθησή του και την πίστη στον εαυτό του. Δεν μας ενδιαφέρει ο αργός ρυθμός ανάπτυξης, επιβραβεύουμε βήμα-βήμα σκαλί-σκαλί κάθε του προσπάθεια ακόμη κι αν η παρέμβαση μας δεν έχει τα αναμενόμενα αποτελέσματα.
Μπορείτε να μας επισημάνετε κάποιους από τους παράγοντες που επηρεάζουν τη γνωστική και συναισθηματική εξέλιξη ενός παιδιού;
Η συναισθηματική μας ανάπτυξη ξεκινάει από τη βρεφική ηλικία. Τα μωρά για παράδειγμα μαθαίνουν πολλά πράγματα σχεδόν από τη γέννησή τους. Τα συστήματα στα οποία το παιδί μεγαλώνει μέχρι την ηλικία των τριών ετών είναι δύο:
το σύστημα της οικογένειας και το σύστημα της κοινωνίας. Στην ηλικία των τεσσάρων πέντε ετών στη ζωή του παιδιού προστίθεται το σύστημα του σχολείου.
Μεταξύ λοιπόν αυτών των Συστημάτων και του παιδιού ασκούνται αλληλεπιδράσεις οι οποίες επηρεάζουν σημαντικά τόσο τη γνωστική όσο και συναισθηματική ανάπτυξη και εξέλιξη του. Άρα το παιδί αναπτύσσεται και εξελίσσεται με τις επιδράσεις της οικογένειας του, της κοινωνίας και του σχολείου. Αυτές οι επιδράσεις καθορίζουν ως ένα βαθμό τη διαμόρφωση του χαρακτήρα του και της προσωπικότητάς του. Η συναισθηματική ανάπτυξη είναι κοινωνικά εποικοδομημένη. Ειδικά η οικογένεια είναι το πρώτο και σημαντικότερο επίπεδο. Ασκεί μεγάλη επιρροή στο παιδί και είναι καθοριστική η παρεμβολή της στην ανάπτυξη και εξέλιξή του.
Πόσο σημαντική είναι η συμβολή του γονέα σε αυτό που προσπαθείτε να επιτύχετε κάθε φορά;
Για να είναι αποτελεσματική η εκπαίδευση των παιδιών με δυσκολίες πρέπει οι εκπαιδευτικοί και οι ειδικοί που παρεμβαίνουν στα παιδιά να συνεργάζονται με την οικογένεια.
Τον γονέα τον θέλουμε σύμμαχο- συνεργάτη μας. Για αυτό και οι ειδικοί αρχίζουν με στοχευμένες παρεμβάσεις πρώτα στην οικογένεια. Πολλές φορές παρεμβαίνουμε για να επιφέρουμε κάποιες αλλαγές στο περιβάλλον της οικογένειας με στόχο τον επανακαθορισμό των σχέσεων του παιδιού στο ενδοοικογενειακό πλαίσιο.
Βέβαια δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι οι γονείς αυτοί δοκιμάζονται σκληρά όταν πληροφορούνται ότι το παιδί τους έχει σοβαρές δυσκολίες Περνούν από διάφορα στάδια μέχρι να αποδεχθούν το πρόβλημα του παιδιού τους για αυτό η συμβουλευτική εργασία από ειδικούς με τους γονείς είναι αναγκαία. Ο δάσκαλος ειδικής αγωγής οφείλει να εμπλέξει τους γονείς στα υποστηρικτικά προγράμματα. Για να το επιτύχει αυτό θα πρέπει να προσεγγίζει τους γονείς με ενσυναίσθηση, με συμπάθεια και βαθιά κατανόηση .Οι γονείς δεν θέλουν να ακούσουν με ορολογίες ή ξύλινη γλώσσα τις δυσκολίες του παιδιού τους, για αυτό ο δάσκαλος ειδικής αγωγής θα πρέπει να χρησιμοποιεί απλά λόγια για να βοηθήσει τους γονείς να κατανοήσουν τι συμβαίνει με το παιδί τους. Πρέπει να δίνει χώρο και χρόνο στους γονείς για να εκφραστούν και οι ίδιοι. Χτίζεται έτσι ένα περιβάλλον εμπιστοσύνης ανάμεσα στο δάσκαλο και τους γονείς. Άλλωστε η αποτελεσματική επικοινωνία μεταξύ γονέων και εκπαιδευτικών επιτρέπει και στις δυο πλευρές να βοηθήσουν ουσιαστικά το παιδί. Είμαστε συνοδοιπόροι και συνεργάτες στην εκπαιδευτική διαδικασία του παιδιού.
Γνωρίζουμε πως μέσα από ένα παραμύθι, από μια ιστορία, ενεργοποιούνται γνωστικές δεξιότητες και συνάμα ενισχύεται η δημιουργικότητα και η φαντασία ενός παιδιού. Θα λέγατε πως η λογοτεχνία μπορεί να προσφέρει ένα καταφύγιο; Είναι ένα πολύτιμο εργαλείο;
Ο δάσκαλος του Τμήματος ένταξης πολλές φορές χρησιμοποιεί ένα παραμύθι ως εναλλακτικό βιβλίο ανάγνωσης. Στο Τμήμα ένταξης έχουμε την ευχέρεια να χρησιμοποιήσουμε ποικιλία υλικού ανάλογα με τα ενδιαφέροντά του μαθητή μας. Συνήθως επιλέγουμε ένα παραμύθι μαζί με το μαθητή μας. Μέσα από αυτό μπορούμε να διδάξουμε ανάγνωση, κοινωνικές δεξιότητες, δεξιότητες επικοινωνίας . Τα τελευταία χρόνια έχουμε παρατηρήσει ένα μεγάλο ενδιαφέρον από συγγραφείς σχετικά με θέματα αναπηρίας και έχουν εκδοθεί πληθώρα αξιόλογων βιβλίων .Τα βιβλία αυτά τα χρησιμοποιούν και οι δάσκαλοι της γενικής τάξης στο πλαίσιο της φιλαναγνωσίας και της ευαισθητοποίησης των υπολοίπων μαθητών.
Παρά το γεγονός, ωστόσο, πως υπάρχει μια πληθώρα βιβλίων συγκριτικά με τα προηγούμενα χρόνια, οι στατιστικές δείχνουν πως ο αριθμός των παιδιών με μαθησιακές ιδιαιτερότητες αυξάνεται διαρκώς. Ποια είναι η γνώμη σας;
Το ερώτημα σας έχει γίνει αντικείμενο πολλών ερευνών και ακόμη και σήμερα διερευνάται.
Πάντοτε υπήρχαν στις τάξεις των κοινών σχολείων παιδιά με ιδιαίτερες δυσκολίες .Τα παιδιά αυτά παλιότερα ήταν γνωστά με διάφορες ονομασίες όπως βραδυμαθή, τεμπέλικα και τα λοιπά. Συχνά τοποθετούνταν στο περιθώριο της τάξης και παρέμεναν αβοήθητα. Μας είναι άλλωστε γνωστή η παρατήρηση που έκαναν παλιότερα κάποιοι δάσκαλοι στους γονείς “το παιδί δεν παίρνει τα γράμματα”. Τις τελευταίες δεκαετίες σε σύγκριση με παλαιότερα έχει αλλάξει όλη η εκπαιδευτική φιλοσοφία γύρω από αυτά τα παιδιά. Το ποσοστό των μαθητών με δυσκολίες φαίνεται να είναι αυξημένο . Αυτό μπορεί να οφείλεται σε διάφορους λόγους. Τα τελευταία χρόνια υπάρχει καλύτερη εκπαίδευση και επιμόρφωση των εκπαιδευτικών σε θέματα αναπηρίας. Πριν από 40 50 χρόνια για παράδειγμα η διάσπαση προσοχής και ειδικές μαθησιακές δυσκολίες δεν αναγνωρίζονταν και δεν καταγράφονταν καν ως διαταραχές Άρα πολλές προβληματικές καταστάσεις ή καλύτερα δυσκολίες δεν αναγνωρίζονταν από το σύνολο των εκπαιδευτικών. Επίσης τα τελευταία χρόνια έχει επιτευχθεί αποφόρτιση της αναπηρίας από την κοινωνική προκατάληψη και τον στιγματισμό. Σήμερα άνθρωποι με αναπηρίες δηλώνουν την αναπηρία τους ενώ παλιότερα στιγματίζονταν.
Πριν από 40 χρόνια δεν υπήρχαν οι εκπαιδευτικές δομές για να αξιολογηθούν τα άτομα αυτά δεν υπήρχαν και υποστηρικτικοί θεσμοί εκπαίδευσης. Πολλά από αυτά τα παιδιά που σήμερα εκπαιδεύονται στα Ειδικά η γενικά σχολεία με υποστήριξη βρισκόταν παλιότερα στο σπίτι τους χωρίς καμία εκπαίδευση. Άρα δεν είχαν καταγραφεί οι μαθητές αυτοί από το εκπαιδευτικό σύστημα. Τα τελευταία χρόνια γίνεται μία προσπάθεια και από το Υπουργείο Παιδείας για την καταγραφή των μαθητών αυτών .
Άλλοι ερευνητές αποδίδουν την αύξηση των μαθητών με δυσκολίες στο σύγχρονο τρόπο ζωής, στη δομή της οικογένειας και στη γενικότερη μόλυνση του περιβάλλοντος. θεωρούν ότι ως ένα βαθμό οι παραπάνω παράγοντες έχουν επηρεάσει την αύξηση των ατόμων με δυσκολίες. Θεωρούν ότι η κληρονομικότητα και το περιβάλλον επηρεάζουν σημαντικά την εξέλιξη και την ανάπτυξη των παιδιών.
Συνοψίζοντας θα λέγαμε ότι ακόμη και σήμερα γίνονται κάποιες έρευνες πάνω στο θέμα αυτό και για να έχουμε μία πιο εμπεριστατωμένη εικόνα θα πρέπει να περιμένουμε αποτελέσματα των επιστημόνων.
Όλα τα παιδιά είναι μοναδικά στη μοναδικότητα τους. Θέλετε να κλείσουμε με ένα αισιόδοξο μήνυμα για όσους πίσω από αυτή τη μοναδικότητα βλέπουν μονάχα ένα πρόβλημα;
Ναι πράγματι κάθε άνθρωπος είναι μοναδικός Έχει συγκεκριμένες δυνατότητες και συγκεκριμένες αδυναμίες. Κανείς δεν είναι τέλειος. Το αισιόδοξο μήνυμα που πρέπει να μεταφέρουμε είναι ότι σήμερα οι περισσότεροι μαθητές με αναπηρίες μπορούν να υποστηριχθούν με διάφορους τρόπους ,μπορούν να εκπαιδευτούν κατάλληλα και να συμμετέχουν ενεργά στην κοινωνία ως ισότιμα μέλη. Ξέρετε, καμιά φορά και εμείς οι δάσκαλοι κοιτάζοντας μόνο το δέντρο χάνουμε την ομορφιά του δάσους που κρύβεται από πίσω.
Σας ευχαριστώ πολύ για το χρόνο σας.
