Τα κοινωνικά ζητήματα στην ελληνική εφηβική και νεανική λογοτεχνία

Η ελληνική παιδική και εφηβική λογοτεχνία γνώρισε μεγάλη ανάπτυξη μετά την Μεταπολίτευση. Το ενδιαφέρον των εκδοτικών οίκων για το παιδικό βιβλίο γίνεται πολύ πιο έντονο, ενώ οι αλλαγές που υφίσταται η ελληνική κοινωνία ευνοούν την συγγραφή και έκδοση βιβλίων με σοβαρά κοινωνικά ζητήματα, όπως τα ναρκωτικά, ο σχολικός εκφοβισμός, η ενδοοικογενειακή βία, οι σχέσεις μεταξύ των δύο φίλων, ο σεξουαλικός προσανατολισμός (τον τελευταίο καιρό) και άλλα.

Bildungsromans

Οι απαρχές του εντοπίζονται στα bildungsromans της γενιάς του ‘30 (Θεοτοκάς, Παναγιωτόπουλος, Πολίτης, Λυμπεράκη κτλ). Το λογοτεχνικό αυτό είδος επικεντρώνει το ενδιαφέρον της στα προβλήματα και τα ζητήματα που απασχολούν τους εφήβους και τους νέους. Η θεματική της γκάμα είναι μεγάλη και εκτείνεται από την ρεαλιστική λογοτεχνία και την λογοτεχνία του φανταστικού.

Τα μυθιστορήματα αυτού του είδους αρχίζουν να εμφανίζονται σε μεγαλύτερη έκταση την δεκαετία του 1980. Αρκετά βιβλία δημιουργούν μεγάλη αίσθηση καθώς η ελληνική κοινωνία παρέμενε (και παραμένει ως σήμερα) πολύ παραδοσιακή. Συγγραφείς με ισχυρό μορφωτικό υπόβαθρο και γνώση των αναγκών και περιορισμών της εποχής τοποθετούν τα ζητήματα που διαπραγματεύονται στη σωστή βάση.

Σε συνέντευξή της στην Καθημερινή της Κυριακής, στις 09/07/2016, η γνωστή συγγραφέας παιδικών και εφηβικών βιβλίων, Λίτσα Ψαραύτη, τονίζει σε σχετική ερώτηση που της απεύθυναν:

– Στη «Σπηλιά της γοργόνας» γράφει επάνω «για 10 ετών και άνω». Είναι ένα πολύ σκληρό βιβλίο. Ξεκινάει από την πρώτη σελίδα με το κομμένο αυτί…

– Ξέρετε τι βλέπουν τα παιδιά σήμερα, στην τηλεόραση, στα βιντεοπαιχνίδια; Πιστεύω ότι αυτά που γράφουμε εμείς και με τον τρόπο που τα γράφουμε, μπορούν να τα αντέξουν και πρέπει να ξέρουν. Ότι ο πόλεμος κάνει τον άνθρωπο θηρίο. Τα παιδιά ωριμάζουν πιο γρήγορα σήμερα. Δεν γλιτώνεις.

Εφηβική εγκυμοσύνη

Σύμφωνα με τα στοιχεία που παρουσιάστηκαν στο 6ο Πανελλήνιο Συνέδριο Γυναικολογικής Ενδοκρινολογίας, το οποίο διοργανώθηκε από την Ελληνική Εταιρεία Γυναικολογικής Ενδοκρινολογίας στις 11 – 12 Φεβρουαρίου 2017, το 50% των έφηβων κοριτσιών στην Ελλάδα ξεκινούν την σεξουαλική τους ζωή πριν τα 17 έτη. Το 73% των εφήβων 14 έως 16 ετών είχαν μιας κάποιας μορφής σεξουαλική δραστηριότητα. Περίπου 30.000 κορίτσια κάτω των 16 ετών καταφεύγει κάθε χρόνο σε τεχνητή διακοπή κύησης, ενώ με τις έφηβες άνω των 16 ο αριθμός αγγίζει τις 150.000. Η ενημέρωση για την αντισύλληψη και η σεξουαλική διαπαιδαγώγηση είναι ελλιπείς και σχεδόν ανύπαρκτες.

Oι συγγραφείς εφηβικών και νεανικών βιβλίων, έσπασαν τα ταμπού και μίλησαν στα βιβλία τους για το ευαίσθητο θέμα της εφηβικής εγκυμοσύνης.

Η Λότη Πέτροβιτς-Ανδρουτσοπούλου στα μυθιστορήματά της, Καναρίνι και μέντα(1996) και Ο κόκκινος θυμός (2004), αναφέρεται στη ζωή του δεκάχρονου, αρχικά , Απελλή, όταν πηγαίνει να ζήσει για πρώτη φορά με την βιολογική του μητέρα έχοντας χάσει τους θετούς του γονείς. Η μητέρα του τον γέννησε σε ηλικία 16 ετών και τον έδωσε στον μεγαλύτερο αδελφό της να τον υιοθετήσει, που είχε αποκτήσει την δική του οικογένεια. Όταν έχασαν όλοι τη ζωή τους σε τροχαίο δυστύχημα, πηγαίνει για λίγο σε ίδρυμα κα όταν επανενώνεται με την μητέρα του, ο φόβος της εγκατάλειψης τον οδηγεί σε περιπέτειες. Στον Κόκκινο θυμό ο βιολογικός του πατέρας προσπαθεί να τον προσεγγίσει και η σταδιακή αποκάλυψη της ταυτότητάς του, θέτει σε δοκιμασία του σχέση του Απελλή με την οικογένειά του και ανατρέπει την ως τώρα ζωή του.

Στο μυθιστόρημα της Βεατρίκης Κάντζολα-Σαμπατάκου, Το δέκατο έκτο καλοκαίρι (2007), δύο δίδυμες αδελφές με διαφορετικό χαρακτήρα αντιμετωπίζουν με διαφορετικό τρόπο η καθεμία, την ανεπιθύμητη εγκυμοσύνη της μίας εκ των δύο, που την αναγκάζει να καταφύγει σε έκτρωση.

Το μυθιστόρημα της Σώτης Τριανταφύλλου, Αφρικανικό ημερολόγιο (2008), η 15χρονη Βρετανίδα Μπέθανυ ζει σε μία αγγλική αποικία στην Αφρική με τους γονείς της και τον αρκετά μεγαλύτερο αδελφό της. Οι δικοί της αδιαφορούν για εκείνη έχοντας στραμμένη την προσοχή τους στον αδελφό της και κληρονόμο της περιουσίας τους. Ωστόσο, ο αδελφός την αγαπά. Η Μπέθανυ κάνει παρέα κυρίως με τους ιθαγενείς του κτήματος και αναζητεί την αγάπη που της λείπει σε εφήμερους ερωτικούς συντρόφους. Όταν μένει έγκυος, χάνει την ζωή της από πρόχειρη έκτρωση πρακτικής γιατρού των ιθαγενών.